WORKSHOP

“EEN HARRY POTTER BOEKJE MAKEN

DAT SCHITTERT EN GLITTERT”

ANTWERPEN 9 APRIL 2006

Als we met volle karren met materiaal binnen komen rijden in de Zeuszaal van het Alpheusdal, worden we direct allerhartelijkst ontvangen door Ida Schrijver, de organisatrice van deze bijzonder gezellige en zeer goed georganiseerde boekbindbeurs in Antwerpen. Ida brengt ons naar dezelfde plek voor de workshop als vorig jaar. De tafels staan klaar, maar we moeten ze zelf nog rangschikken en er stoelen bij plaatsen. Lekker sjouwen dus. Maar de aangeboden koffie/ thee en koek geven energie! Vervolgens maken we de plekken voor 15 workshoppers klaar: placemats neerleggen, werkdozen, lijmpotjes, kwasten, doeken, prikbakken en bakstenen uitdelen en tenslotte afvalzakken aan de tafels plakken. Het is snel gebeurd. Dan nog de posters ophangen en de materiaal- en verkooptafel klaarzetten.

De opstelling van de vorige keer was ons goed bevallen: de kinderen met de rug naar de zaal. Dan worden ze het minst afgeleid door beursgangers en belangstellende kijkers.
De "verkooptafel" met de door ons geschreven boekjes en de doe-het-zelf-pakketjes plaatsen we nu op de kop van het geheel, omdat we dan een betere afscheiding hebben.
Op de lange tafels tegen de gordijnen stallen we links het uit te kiezen materiaal uit: gekleurd glitterlinnen, de Harry Potter kaarten, de kapitaalbandjes en de gekleurde schutbladen. Rechts ons instructiemateriaal. Tussen beide tafels plaatsen we de filmtafel, die door zijn hoogte ideaal is als instructietafel. Met klemmen bevestigen we het magneetbord erop, wat we gebruiken om er moeilijke termen, die we op magnetisch papier geprint hebben, op te kunnen "plakken" en er handelingen als inlijmen op een plakvel op voor te kunnen doen.

Opening beurs en inschrijving workshoppers

Om 11.00 uur opent organisatrice Ida Schrijver de beurs. Er staan al rijen wachtenden en het wordt direct druk bij onze tafel, zowel voor de verkoop van boekjes en werkpakketten, als voor inschrijvingen. We hadden per mail al 4 aanmeldingen.
Als eerste komt nu een Frans sprekende moeder met zoon vragen wat we gaan maken en of de taal een belemmering vormt. Het lijkt me geen bezwaar dat Pierre mee gaat doen. Uiteindelijk doen we toch alle handelingen voor. Maar ik zal mijn Frans dus even snel op moeten halen!! Later komt er nog een moeder met een 5 jarige dochter, beiden ook Frans sprekend. Ze mag van ons wel meedoen, mits moeder ook mee doet, want een 5 jarige heeft vrij veel aandacht nodig en we hebben langzaamaan toch aardig wat workshoppers. Er zijn nog twee Nederlandse meisjes bijgekomen en twee Vlamingen, een moeder en volwassen dochter. Dochter Pascal heeft twee jaar geleden ook de workshop bij ons gevolgd en wilde het nog eens graag met haar moeder samen doen.
Al met al starten we dus met 11 deelnemers: 8 kinderen en 3 volwassenen.

Inleiding

Als we de workshop starten, leg ik de kinderen eerst uit wat ze allemaal op hun werkplek zien liggen. Daarna praten we over de namen en onderdelen van een boek aan de hand van het te maken boekje en de posters die we gemaakt hebben.
Vervolgens bekijk ik samen met de kinderen de katernen. Hoe zien die eruit, hoeveel bladen zijn er in elkaar gevouwen, hoeveel katernen hebben we in totaal en wat gaan we met die katernen doen? Tot slot vraag ik de kinderen het aantal bladzijden te berekenen van één katern van vier in elkaar gestoken bladen. Dat is iedere keer weer een grote moeilijkheid. Het is maar zelden dat in één keer het juiste antwoord komt. Ook nu weer wordt eerst 8 gezegd! Het berekenen van het aantal bladzijden van 5 katernen is helemaal moeilijk natuurlijk, maar er zitten altijd slimme rekenaars bij die het antwoord kunnen geven.
Sinds we dit onderdeel meer benadrukken en uitvoeriger behandelen worden de katernen bij het prikken niet meer uit elkaar gehaald tot losse blaadjes die afzonderlijk geprikt gaan worden!
Prikken

We leggen uit dat je gaatjes moet prikken in de katernen en dat die gaatjes netjes boven elkaar moeten komen om recht te kunnen naaien. We vragen de kinderen hoe je dit zou kunnen doen en het verbaast ons steeds weer, dat er altijd wel kinderen zijn die een goede oplossing bedenken of dat er slimmeriken zijn die in de materialendoos al een strookje hebben zien liggen en dat nu associëren met een mal voor het prikken. Op het prikstrookje hebben we lijnen getrokken die de te prikken gaatjes aangeven. Voor het prikken gebruiken we houten prikbakken die ook een kop hebben. Voor de meeste kinderen is het geen probleem die kop aan te wijzen: het kartonnen kopstuk.

Eén katern wordt in het midden geopend en met de kop van het katern tegen de kop van de prikbak gelegd. Dan wordt op het midden van het katern het prikstrookje gelegd en kan er geprikt gaan worden. Het geprikte katern wordt dichtgedaan, terzijde gelegd en met de volgende katernen wordt hetzelfde gedaan. Een enkele keer zijn er kinderen die de katernen allemaal open op elkaar stapelen of die vergeten dat ze de volgende katernen ook tegen de kop van de prikbak moeten leggen. Over het algemeen neemt het prikken van 6 katernen een kwartiertje in beslag.




Naaien van de katernen

Meestal is dit een onderdeel dat Fem begeleidt, maar nu, met die Franse kindertjes erbij, wil ze graag dat ik de instructie doe. Zij loopt liever rond om hand- en spandiensten te verrichten.
We laten met kruissteken naaien, omdat het maar kleine katernen zijn (135 x 110 mm) én omdat naaien op bandjes een extra moeilijkheid vormt met van die losse onderdelen erbij. Op de beurs in Steenwijk, afgelopen februari, hebben we voor het eerst gewerkt met een kettingsteek zonder knoop. Dat beviel ons heel goed, want het biedt ons meer mogelijkheden om even snel het naaiwerk van het kind wat strakker te trekken. Bovendien is het voor de kinderen veel eenvoudiger. Vooral de kleinere kinderen hadden toch meer dan eens problemen met het “zien van de kettinglus” waar de naald door gestoken moest worden. Dus doen we dit nu ook weer, maar dat levert wel de vraag van toekijkende belangstellen-den of je altijd zo een kettingsteek maakt! We leggen daarom ook maar uit hoe én wanneer je een “geknoopte” kettingsteek maakt. Enkele kinderen willen dat meteen even uitproberen, maar ze besluiten al gauw gewoon door te halen, omdat ze dat toch makkelijker vinden. Na het samen naaien van de eerste drie katernen, zijn er altijd kinderen die de laatste katernen helemaal zonder hulp verder kunnen naaien.
Er zijn echter ook kinderen die het prettig vinden dat we nog steek voor steek voor blijven doen.




Pierre legt een volgend katern goed op de te naaien stapel, terwijl hij de naald met draad even op de tafel gelegd heeft









Een handig hulpmiddel bij het naaien van de katernen is de baksteen. De kinderen kunnen hem op het opengeslagen katern kantelen, zodat hij tijdens het naaien het katern op zijn plaats houdt. Na het naaien van het katern leggen ze hun naald op tafel, kantelen de baksteen terug op de tafel, pakken het volgende katern, leggen het goed op de stapel, kantelen de baksteen weer op het katern en kunnen weer gaan naaien.
Het voordeel van het kantelen is dat zelfs de kleinste kinderen de baksteen kunnen hanteren, hetgeen met optillen vaak niet lukt, omdat de steen dan te zwaar voor hen is, zeker als ze zitten.

Af en toe is een individuele hulp nodig bij het naaien, hetzij voor het ontwarren van een knoop in de draad, hetzij voor het in de naald rijgen van de draad. Soms zien ze niet goed onder welke draad ze door moeten steken om een kruissteek te maken. Even hulp kunnen bieden is dan prettig.
Soms treffen we kinderen in de groep die héél onzeker zijn en iedere steek die ze maken willen laten controleren, maar hoe meer katernen ze genaaid hebben, hoe zekerder ze worden en hoe minder hulp ze nodig hebben. Ook zijn er altijd weer kinderen die aan één keer voordoen genoeg hebben om zelfstandig alle katernen te kunnen naaien.
Het naaien van 6 katernen neemt gemiddeld ongeveer drie kwartier in beslag.

Rug lijmen

Nadat het boekblok door de kinderen goed opgestoten is aan kop en rug, plaatsen ze het boekblok met de rug omhoog tussen de baksteen en de op zijn kant gezette prikbak. Nu kan de rug van het midden uit naar kop en staart verlijmd worden. Lijmen van het midden uit naar de kanten is voor de meeste kinderen volkomen nieuw en moet steeds weer benadrukt worden. Grappig is wel dat kinderen die al meerdere keren meegedaan hebben aan een workshop van ons, haarfijn kunnen vertellen waarom deze manier van lijmen nodig is: om geen lijm ín het werk te krijgen. Om alle gaatjes tussen de katernen te dichten, laten we de lijm met de vingers uitsmeren over de rug. Maar o jee, wat zijn er toch vaak kinderen die bang zijn voor vieze vingers!!!!
Ook valt op dat kinderen niet automatisch een kwast rechtop gebruiken, alsof ze nog nooit een kwast in handen gehad hebben. Fem roept altijd: “lekker smeren, je kunt de kwast niet pijn doen. Niet aaien.”
Nadat de rug helemaal ingesmeerd is, laten we de kinderen hem stevig aandrukken door hem tien tellen lang tussen duim en wijsvinger door te strijken, vanuit het midden naar kop en staart. Dat levert een compacte rug op en een stevig boekblok.


Schutbladen opplakken

Een randje van 3mm langs de vouw van het schutblad inlijmen. Hoe doe je dat?
Dat is voor de meeste kinderen wel iets nieuws: de vouw tussen twee plakstroken leggen, zodat het te lijmen randje uitsteekt.
We moeten er zéér alert op zijn dat de vouw een klein stukje uitsteekt. Daarom laten we nu het grote deel van het schutblad dat achter de plakstroken ligt, voorzichtig open doen. Lukt dat niet, dan ligt de verkeerde kant tussen de plakstroken! Meer dan eens is dat het geval, ook al doen we het nog zo uitvoerig aan het bord voor.
Maar bij deze groep gaat het prima: alle kinderen hebben het schutblad goed tussen de plakstroken liggen, dus kan er lijm opgebracht worden, weer vanuit het midden naar kop en staart. Dat blijft een handeling die snel vergeten wordt.
Vervolgens moet het schutblad langs de rug van het boekblok geplakt worden. Een enkele keer maken we mee dat het schutblad langs de voorkant van het boekblok vastgelijmd wordt, maar Fem ziet alles en dus wordt het probleem direct verholpen.
Het tweede schutblad levert dan geen problemen meer op.
Vervolgens wordt de rug afgewerkt met gaas, leeslint, kapitaalband en kraftpapier en kan het geheel drogen, terwijl we de band gaan maken.

Band maken

We maken een band waarbij op het voorplat een strookje linnen van 15 mm komt, dan een plaatje en vervolgens weer een strook linnen die doorloopt over de rug en het achterplat. Als linnen kunnen de kinderen hun keuze maken uit 6 kleuren magic linnen van Van Heek Scholco. De meeste kinderen kiezen voor het kleine strookje en het grote stuk linnen een verschillende kleur!! Het plaatje is dit keer een ansichtkaart van Harry Potter.
We hebben op de beurzen voor de kinderen kartonnen mallen, die ze na afloop van de workshop mee naar huis mogen nemen om thuis te gebruiken bij het maken van een tweede boekje, waar ze ook materiaal voor mee krijgen. Op scholen laten we werken met ijzeren mallen en linialen.
Met een mal van 15mm tekenen ze op één bord een strook af, om aan te geven waar het kleine strookje linnen geplakt moet worden. Dan laten we op een plakvel eerst dat bordje insmeren met een mix van stijfsel en boekbinderslijm. Vervolgens worden achtereenvolgens het smalle strookje linnen, de ansichtkaart en het grote stuk linnen opgeplakt en wordt alles voorzichtig vastgewreven met een schone doek. Het geheel wordt omgedraaid en met behulp van een aanlegmal en een rugmal wordt de plaats van het tweede bord bepaald. Het achterplat wordt nu ook weer ingelijmd op een plakvel en dan opgeplakt op de gemarkeerde plaats. Vervolgens wordt een ruggenbordje op de juiste plaats geplakt, hetzij op het oog, hetzij met behulp van een heel smal malletje, net wat het kind het prettigst vindt.
Omdat we nu met ansichtkaarten werken, moet eerst de uitstekende rand van de kaart gerild worden om die beter naar binnen te kunnen omslaan. Met de prikpen over de achterkant van de kaart, langs het bord, gaat dat prima.
Met een hoekmalletje tekenen de kinderen de af te knippen hoekjes en knippen die over de lijn weg. Vaak worden die hoekjes door de kinderen zorgvuldig bewaard, want het is toch zonde om die mooie hoekjes weg te gooien! Dan wordt de lange inslag aan de onderkant van de band op een plakstrook ingelijmd en nadat de plakstrook is verwijderd, laten we de kinderen de band rechtop keren zonder contact met de tafel te verliezen, en de rand zo 10 tellen stevig op de tafel drukken. Dit voorkomt luchtblazen en werkt uitstekend om strakke inslagranden te krijgen. Vervolgens leren we hen de rand en het hoekje met het vouwbeen strak te vormen. Op die manier worden alle inslagen bewerkt en is de band klaar.

Boek in band zetten

Fem geeft nu de instructie voor het in de band zetten van het boekblok. Ze doet het eerst een keer voor, zonder lijm, met een groot demo-model. Dan begeleidt ze stap voor stap alle handelingen: boekblok goed verdeeld op het achterplat leggen, boek naar je toe kantelen, plakvel tussen schutblad leggen, strook onder gaas lijmen, gaas vastplakken, rest van het schutblad insmeren, plakvel voorzichtig weghalen, gaan staan en boekblok op de juiste plek op achterplat plakken.
Plakvel tussen voorste schutblad leggen, weer de strook van het schutblad onder het gaas insmeren, gaas erop plakken, rest schutblad inlijmen, plakvel weg en band met de bovenkant van je hand op het schutblad kiepen, terwijl je tegelijk goed tegen de rug van band en boekblok drukt én tegen de voorkant van het boekblok.
Een steeds terugkomende vraag van de kinderen is: “moet de boekrug niet ingelijmd worden?“ Ze vinden het eigenlijk maar raar dat dat niet nodig is.
Vervolgens laten we met het vouwbeen de “kneep” er goed inwrijven. Het “wow” is niet van de lucht! Wat zijn ze trots op hun boek, maar we benadrukken dat ze het boek nog niet open mogen doen en dat vinden de kinderen altijd héél jammer.
Om te zorgen dat het boek mooi in vorm droogt én dat ze het toch niet openen terwijl het nog half nat is, laten we het boek onder de baksteen leggen tussen twee kartonnen kneepbordjes, bordjes waar een smal randje karton opgeplakt is ter breedte van de kneep van het boekje.
Als tenslotte al het materiaal en de werkplekken opgeruimd zijn, doen we een elastiek om het “boekpakketje” om het goed mee te kunnen nemen. Sommige kinderen hebben hoogrode kleuren van inspanning op hun wangen! Glunderend en enthousiast reageren ze als ze horen dat ze dan ook nog materiaal uit mogen kiezen om nog zo’n boekje thuis te maken. En we horen niets anders dan: “dit was leuk!” Voor ons een grote stimulans om door te gaan, zeker als we dan ook achteraf nog vaak te horen krijgen dat veel kinderen thuis direct of enkele dagen later aan de slag zijn gegaan met hun 2e boekje en dat zonder meer konden maken.