Excursie naar De Middelste Molen in Loenen
Woensdag 10 augustus 2005
Regen, zon en wind wisselen elkaar af op deze als "mooi weer" voorspelde dag. Gelukkig zijn we voor het grootste gedeelte tijdens deze excursie binnen. Allereerst worden we uitgenodigd plaats te nemen in de ontvangstruimte om naar een 8 minuten durende videopresentatie te kijken, waarin ons in het kort de geschiedenis en het proces van het papier maken wordt uitgelegd. Daarna neemt onze rondleider het woord en vertelt hij uitgebreid en enthousiast over het ontstaan van de papierindustrie op de Veluwe en worden we helemaal ingewijd in de wereld van beken en sprengen, zo kenmerkend voor de Veluwe. Een beek is van oorsprong natuurlijk en een spreng is door mensen gegraven (tussen de 14e en 19e eeuw), met het doel het water op een hoger niveau naar de watermolens te leiden en vlak bij de watermolens 2 à 3 meter te laten vallen om zo optimaal van de energie van het water gebruik te maken.
Het grootste deel van het regenwater zakt snel weg in het Veluwse zand en vormt daar een enorme zoetwatervoorraad. Ondergrondse kleilagen en de bolle vorm van de zandruggen zorgen ervoor dat het grondwater aan de randen van de Veluwe dicht bij de oppervlakte komt. Dat is een proces dat soms wel een half jaar kan duren! Ergens op zo'n Veluwse helling bij een bron, waar grondwater vanzelf aan de oppervlakte komt, ontspringt dan een beek, die al kronkelend zijn weg zoekt. Het water in beken en sprengen bestaat dus voor een groot deel uit kwelwater en dat is heel schoon grondwater dat vanzelf aan de oppervlakte komt.
Juist dat zuivere water én de constante aanwezigheid van een grote hoeveelheid water zijn essentieel voor de papierbereiding. De Middelste Molen is de enige authentieke papierfabriek in Nederland, waar de papiermachine nog door waterkracht aangedreven wordt. En dat konden we zelf constateren toen we buiten bij het beekje het grote waterrad zagen werken.
De Middelste Molen maakte deel uit van een rij van 3 molens: de Voorste (nu geheel vervallen), de Middelste en de Achterste. Deze laatste is eigendom van Smurfit en vervaardigt golfkarton.
Toen we 's morgens aankwamen hoorden we de papiermachine lopen. Nu we eindelijk zover waren om de fabriek van binnen te gaan bekijken, hadden we pech: de papiermachine stond stil door een defect aan één van de lagers. Maar alles heeft een keerzij en zo ook deze pech, want nu mochten we tussen alle machines doorlopen en alle ruimten en apparatuur van dichtbij bekijken. Als eerste liepen we naar de opslagruimte van de grondstoffen: natuurlijke vezels van pure katoenen hennep en vellenhoutcellulose. De Middelste Molen verwerkt ook eucalyptus en abacca (cellulose van de bananenboom).


Geen vodden, want de meeste kleding is wegens het te grote gehalte kunststoffen niet meer bruikbaar.
De te gebruiken grondstof wordt door de kollergang, een koppel kantstenen, vermalen, om
vervolgens naar de Hollander vervoerd te worden, waar de uiteinden van de vezels verder "geruwd", "uitgerafeld", ofwel gefribilleerd worden.
Deze Hollander is in de Zaanstreek uitgevonden rond 1640, een "moderne" machine die het werk dat voordien in zogeheten hamerbakken werd gedaan, aanzienlijk verkortte van 30 uur naar 8 uur. Er zijn verschillende Hollanders: wrijvende en snijdende Hollanders. In de Middelste Molen staat een wrijvende Hollander. In de Hollander wordt ook de eigenschap van het papier bepaald. Moet er fijn papier met watermerken gemaakt worden, dan is langer malen nodig om de vezels korter te maken.


Vanuit de Hollander wordt de pulp in een grote roerkuip gestort, waarin de pulp constant rondgeroerd wordt, zodatde vezels los in het water blijven zweven.Via een kettingpomp komt de pulp in gelijkmatige portiesop de langzeefmachine, een eindeloos rondlopende zeef van kopergaas met een snelheid van 5 meter papier per minuut. De foto hieronder toont het begin van de langzeef. Duidelijk te zien zijn de oranje rubberen banden, die de papierpulp in de baan moeten houden.
Het water zakt door de mazen van het kopergaas en wordt opgevangen voor hergebruik. Vervuild water, van gekleurd of gelijmd papier, wordt via een ondergrondse pijp geloosd op het afvoersysteem van de Achterste molen.Vervolgens wordt de papierstof door een paar walsen verder uitgeperst. Soms worden er tijdens dit proces zaden, bloemetjes of geldsnippers toegevoegd om het papier een eigen karakter te geven.


Aan het eind van de langzeefmachine wordt het nog natte papier afgesneden tot losse vellen en met de hand op draaiende droogcylinders gelegd.
Deze ronde trommels worden verwarmd met stoom. Dat was ook goed te voelen! Een heerlijke warmte kwam op ons af toen we langs deze cylinders liepen. Hierop draaien de papiervellen rond tot ze droog zijn. Voordat de stoomdroogmachine uit 1895 in gebruik was, werden de losse vellen papier opgehangen tot ze droog waren aan prachtige knijpers!!
Met mooi weer was het papier in 2 dagen droog, met slecht weer duurde het soms wel vijf dagen. Met de stoomdroogmachine is het papier in een paar minuten droog.
Na al deze machinerieën kwamen we bij de ambachtelijke afdeling, waar met de hand geschept wordt. Hier was een medewerker druk bezig met het scheppen van papier met het watermerk van de Middelste Molen voor de komende manifestatie van eind augustus.
Hij koetste de geschepte papieren niet op vilt, maar op stukken lakens die aan latjes bevestigd waren en zo opgehangen konden worden om te drogen. Een erg handig systeem!

Degenen die wilden mochten nu ook een velletje papier scheppen, nadat onze rondleider eerst zelf ook een poging daartoe gedaan had.








Tenslotte lopen we naar de opslagschuur, waar we vele soorten papier die de Middelste Molen produceert kunnen zien en betasten, maar óók kopen. En zo vult een ieder zijn voorraad aan met aanvezelpapier, gekleurd papier, rietpapier of geldpapier.
Dit was een boeiende excursie waar we allemaal enorm van genoten en veel van geleerd hebben. En ……………. eind goed al goed: de zon schijnt!