Excursie naar het Drukkerijmuseum in Meppel
dinsdag 19 juli 2005
We worden hartelijk ontvangen door de museummanager, de heer Loek Tuut en krijgen te horen dat we geïnterviewd zullen worden door journalist Henri van Veen van de "Redactie Zuidwest-Drenthe" van het "Dagblad van het Noorden". Dit i.v.m. een zomeractie van de krant om mensen die niet afkomstig zijn uit Drente te vragen waarom ze naar een bepaald Drents museum of evenement gekomen zijn. Wij voldoen dus uitstekend aan het criterium voor deze doelgroep met onze woonplaatsen her en der in het land. Deze journalist is dan ook erg blij met ons en stelt ons duizend en één vragen over het boekbinden, voor hem een zeer onbekend terrein, en over ons functioneren als "club". Daarna vergezelt hij ons op de rondleiding die wij van de heer Tuut en zijn collega's krijgen en na afloop wil hij graag onze indrukken over het museum horen. We kunnen niet anders dan positief en vol lof zijn.

Allereerst gaan we naar de bovenste verdieping en daar begint Loek Tuut enthousiast zijn verhaal over de eerste communicatie van de mens, de gevonden tekens op de rotswanden, de
middeleeuwse teksten geschreven met de ganzenveren, om tenslotte bij de uitvinding van het papiermaken en de boekdrukkunst uit te komen. Hij is een bevlogen verteller en weet de kinderen die er inmiddels bij zijn komen staan, maar ook ons, perfect in zijn verhaal te betrekken. Zo leren we o.a. de symbolen voor leven en dood: resp. een vogel op een stokje en de vis, en dat inkt gemaakt kan worden van eikengallen.


Vervolgens komen we bij een grote kuip met pulp waar het papierscheppen gedemonstreerd wordt. Met een grote stamper wordt de pulp geroerd, alvorens er geschept wordt. Ook de bezoeker mag er het scheppen met een schepraam uitproberen. Er liggen grote en kleine schepramen, met of zonder watermerk, en die worden natuurlijk allemaal uitvoerig door ons bekeken
de kuip met pulp

en

de diverse schepramen

Anton heeft een nieuw prachtig schepraam met watermerk voor het museum gemaakt.
De heer Tuut wijdt het raam in en iedereen is het eens over het resultaat: grandioos.
Het is een stevig vel papier met een scherp afgetekend watermerk van het museum.
In deze zalen kom je ogen tekort. Aan de wand hangen interessante posters, zoals een zeer inspirerende plaat van de Chinese papieruitvinder Ts'ai Lun. Helaas is de prent moeilijk te fotograferen door de vele weerkaatsing van de tl-buizen en foto's bewerken moet ik nog leren.
Maar als geheugensteun is het een goed plaatje!


Er tegenover zien we een educatief overzicht gemaakt door de firma Proost & Zoon van de papiergrondstoffen met enkele papieren als eindresultaat. In de bovenste vakken zien we van
links naar rechts: lompen van katoen, lompen van linnen, lompen gekookt, lompen gebleekt, lompen half gemalen, naaldhout gehakt, houtslijp en houtslijp halfstof.
Op de middelste rij van links naar rechts: sulfiet cellulose ongebleekt, idem als halfstof, sulfiet cellulose gebleekt, natron cellulose halfstof, stro, stro gekookt, stro gebleekt, stro cellulose gebleekt halfstof, hars, China Clay vulstof.
Op de onderste rij links de volgende tekst: "Het eerste op papier gelijkende schrijfmateriaal werd enige duizenden jaren voor Christus door de Egyptenaren uit de papyrusplant vervaardigd. Het eigenlijke papier werd echter eerst omstreeks het begin van onze jaartelling in China uitgevonden; het werd vervaardigd uit een pap van gestampte moerbeivezels die op een zeef uit een grote kuip geschept werd.
Sedert de 14e eeuw wordt deze werkwijze ook in Europa toegepast, doch de moerbeivezels waren vervangen door lompenvezels (vlas). Papier is dus een laag in elkaar vervilte vezels.
Het eerste machinale papier werd in 1799 vervaardigd. Tegenwoordig bestaan er machines die meer dan 7 meter breed zijn en die 200.000 kg papier per dag maken. Terwijl een handschepper in een dag slechts ca. 50 kg. papier uit de kuip kan scheppen.
Zowel de oude als de nieuwe werkwijzen worden o.a. toegepast door de bekende papierfabriek van de firma I.W.Zanders te Bergisch Gladbach, door wiens bemiddeling dit overzicht werd samengesteld".
Op de onderste rij zien we aan de rechter kant enkele eindproducten: registerpapier, drukpapier, vloeipapier, briefpapier, tekenpapier en fijn ca…..???? Hier mag je raden om wat voor papier het gaat!

Aan een andere muur hangt een vel papyrus met de uitleg erover: "Dit papier wordt als eerste bekende papier in de geschiedenisboeken vermeld en werd vervaardigd in Egypte. De schil van de stengel wordt eraf gehaald, waarna het overblijfsel in bakken met water wordt gelegd. In het water worden de repen zacht en kunnen dan behandeld worden. Kortdurend in het water geeft wit papier, langdurend bruin. De repen worden uitgevouwen en dakpansgewijs op vilt gelegd. Eerst in verticale richting, daarna in horizontaal erover heen. Vervolgens wordt het geheel weer met vilt afgedekt, geperst en gedroogd".

En dan ineens is er het feest der herkenning: we staan oog in oog met een afbeelding van een drukkerij uit de 16e eeuw. Een ware "AHA-erlebnis", want het is de plaat die Wim van der Wekken op de excursie in zijn drukkerij voor ons gedrukt heeft.
Vlak voor de plaat staat een fraaie houten Gutenberg handpers, met daarin de tekst: MUSEUM, en de klaarliggende tampon nodigt uit om er mee aan de gang te gaan!

In een volgende zaal krijgen we een demonstratie te zien van het gieten van loden letters met een Linotype. Deze machine maakt geen losse letters meer, maar produceert volledige lijnen, in lood gegoten. Vandaar de naam: lino = lijn, en type = schrijven. Als het drukwerk verricht is, worden de lijnen terug gesmolten om weer nieuwe lijnen te kunnen gieten.

Onze" journalist vindt dit wel een mooie plek om zijn fotograaf hier een foto te laten maken van onze bbc-club. Als een ervaren letterzetster nestelt Jopie zich achter het toetsenbord en kijken wij toe. Het levert een fraai plaatje op, zoals we een paar dagen later in de krant zien

Daarna volgt de demonstratie. Op een soort typemachine die verbonden is met een matrijzenmagazijn wordt door de medewerker van het museum een tekst getypt. Het is werkelijk zeer interessant om te zien hoe de matrijzen van iedere ingetypte letter keurig één voor één aan komen glijden in de zethaak. Toen de tekst klaar was, werd de zethaak naar de spuitmond getransporteerd, waar er onder hoge druk gesmolten lood van ongeveer 260ºC in de matrijzen gespoten moest worden, zodat een loodlijn zou ontstaan. Maar helaas, de machine kreeg kuren en wilde het lood niet in de matrijzen spuiten. Dus werd deze etappe overgeslagen. Zeer indrukwekkend vond ik daarna het automatisch sorteren door deze machine van de matrijzen op de juiste plaats in het magazijn. Op onze vraag hoe dat kan, laat men ons een matrijs goed bekijken en dan wordt ons duidelijk dat dit bepaald wordt door de "V"-vormige uitsnijding aan de onderkant van de matrijs, die voorzien is van een aantal inkepingen. Iedere letter en ieder teken heeft een verschillend aantal inkepingen die anders geplaatst zijn en daardoor kan elke matrijs dus in zijn eigen gleuf (compartiment) van het magazijn vallen. Wel zeer vernuftig bedacht, concluderen we.
Om een loden afgietsel van de matrijzen toch te kunnen zien, gaan we naar een andere letter-gietmachine: de Ludlow. En wie kan ons beter de werking van deze Ludlow uitleggen dan Anton. Hij heeft deze lettergietmachine voor het museum opgeknapt en werkend gemaakt en kan ons dus haarfijn vertellen hoe het gieten in zijn werk gaat. Hij doet dit aan de hand van onze eigen naam, gezet in Bodoni modern 14pts.
Ieder van ons heeft aan de rondleider zijn naam opgegeven en deze man pakt tot onze grote verbazing blindelings en snel de benodigde matrijzen uit de la.
Dan bekijkt hij even het resultaat in de zethaak en grijpt in een andere la de juiste witjes voor de spaties. Het is ongelooflijk hoe snel en vaardig hij al deze handelingen verricht. Maar volgens hem deed hij het vroeger, toen hij nog als letterzetter werkte, veel en veel sneller.

De regel met onze naam wordt vervolgens in de Ludlow geplaatst en met een druk op de knop komt de machine in werking en wordt onze naam razendsnel in lood "uitgespuugd". Een wonder van techniek! Prachtig om te zien. We zijn er allemaal erg van onder de indruk.
Maar het ging zo snel, dat je nauwelijks zag wat er gebeurde. Gelukkig kan Anton ons, met de deksel van de Ludlow open, duidelijk de weg van het lood en de gegoten regel aanwijzen. We zijn één en al oor bij zijn heldere uitleg.
En daar staan ze dan, alle namen in een regel lood. Hans en Jopie bekijken ze heel kritisch.

Onze rondleider heeft nu nog iets leuks voor ons in petto. Hij neemt ons mee naar een tafel waar in een drukraam een stempel van het museum ligt. (een z.g.n. proefpers)

Fem en ik hadden ons al afgevraagd waarom die stempel zo vreemd met veel ruimte en twee opsluiters in de bak lag.

Nu wordt het ons duidelijk.
Onder de stempel sluit hij de regel met onze naam op (linker foto boven),
vervolgens bewerkt hij het geheel met een inktroller (rechter foto boven),
legt er dan een vel papier op (linker foto midden),
rolt de aandrukrol over het papier (rechter foto midden) ,
poedert de afdruk, en overhandigt ons daarna een schitterende prent van het museum met onze eigen naam eronder.

Iedereen is zeer verrukt over dit resultaat.

Er is zoveel te zien en te horen, dat het moeilijk wordt alles in je op te nemen. We lopen van machine naar machine, passeren drums, scanners, een ponsmachine (foto links: Jopie en Hans proberen het ponslint te lezen), en krijgen aan de hand van een poster (foto rechts) nog eens te horen hoe kleurendruk vervaardigd wordt, hetgeen we bij Wim in werkelijkheid gezien hebben.

Anton demonstreert ons dan nog een Heidelberg drukpers, een door hem geïnstalleerde machine. We zijn diep onder de indruk van hetgeen we hier allemaal zien én van het feit hoe snel al deze apparatuur al weer in korte tijd verouderd is, hoe snel deze ontwikkelingen plaats vinden.

Een schitterend bewerkte, grote ijzeren handpers trekt vervolgens onze aandacht. Frans mag proberen een afdruk te maken van de voorpagina van de Meppeler krant van "zaterdag 22 mei" uit 1886 die in loodzetsel op de kar ligt. Hij heeft er al zijn kracht voor nodig! Maar het resultaat is er dan ook naar!

Aan de wand ontdekken we hier ook nog een fraaie prent van een boekbindatelier. Door de vele tegenlichten en reflecties is het helaas moeilijk er een goede foto van te maken.

Op de kast eronder staat een zeer tot de verbeelding sprekende authentieke lijmpot, zeer passend bij dit boekbindatelier.

Tenslotte kijken we rond op de boekbindafdeling, waar een medewerkster van het museum heel enthousiast uitvoerig uitleg geeft over de naai- en bindwijze van een boek. In vitrines ligt allerhande gereedschap, modern en ouderwets. En tot slot ontdekken we er een leuk demobord over de diverse facetten van het boek.

We bedanken de heer Tuut en zijn medewerkers voor de boeiende rondleiding en krijgen van hem als herinnering twee ansichtkaarten van het museum.