Zaterdag 7 juli 2018
geschreven door Ine van den Broek-van Hilst

Restauratie bijbel
Bert van Zanen vertelt hoe hij de werkdag van juni, die niet doorging, besteedde aan het herstelwerk van een bijbel die al tijden op de plank lag te wachten op een restauratie. De buitenkant van de bijbel is weer gaaf, binnenin heeft hij de papierschade niet hersteld omdat hij ervan uitgaat dat deze bijbel niet meer gelezen wordt, maar uitsluitend als pronkstuk getoond wordt.


Hij geeft ons een gedetailleerd verslag van zijn werkzaamheden en mailt mij zijn verhaal zodat ik het in dit verslag op kan nemen.
Bert aan het woord:

Hij geeft ons een gedetailleerd verslag van zijn werkzaamheden en mailt mij zijn verhaal zodat ik het in dit verslag op kan nemen.

"De bijbel (22 x 15 x 8,5 cm) heb ik indertijd aangeschaft voor mijn collectie Oudewater. Hij lag toen al grotendeels uit elkaar, de rug zat nog op een paar plekken vast en sommige katernen ontbraken gedeeltelijk of hadden scheuren of ontbrekende afgescheurde hoeken of lagen los.
Ook één klamp ontbrak.
Wat ik t.a.v. de restauratie heb gedaan is niet geheel volgens de restauratie-ethiek. Gezien de zwakte van het materiaal heb ik voor dikke PVA gekozen. Hoewel moeilijker is deze ook wel reversibel te noemen (met water). Beri-lijm is waarschijnlijk niet reversibel.

Mijn werkwijze:

1. De rug helemaal los gemaakt en het kreukelige ruggenbord verwijderd. Deze bestond overigens uit een aantal op elkaar geplakte vellen roze reclamemateriaal uit, waarschijnlijk, 1914. De leesbare advertentie ging over een poetsmiddel.

2. Een nieuwe rug gemaakt van leer afkomstig van een waardeloze miskoop van een Prominent stoel. Die stoel heb ik na een paar jaar alweer weggedaan wegens allerlei gebreken. Het leer heb ik er af gesneden.

3. De laklaag met behulp van alcohol (100% bio-ethanol) eraf gehaald om het oplijmen van de oude rug mogelijk te maken.

4. De nieuwe rug aan de voor- en achterranden geschalmd en breder aan kop en staart om een omslag om het nieuwe ruggenbord mogelijk te maken.

5. Het nieuwe ruggenbord op de nieuwe leren rug gelijmd, uiteraard aan de vleeszijde, dus op de binnenkant van het leer. Omslagen nog niet.
6. Het originele leer (met persing!) aan de rugzijde van de platten losgestoken van het bord. Ook om het bord heen naar de schutbladen. Die schutbladen heb ik iets ingesneden om een omslag mogelijk te maken (zie foto hieronder).


7. De nieuwe leren rug aan alle afgeschalmde zijden ingelijmd met dikke PVA-lijm en gemonteerd op de band. De lijmlaag kwam op de platborden en over de omslagen aan het ruggenbord. Toen dat een beetje gedroogd was, heb ik het originele leer eveneens met dikke PVA vastgelijmd. In een pers laten drogen, zodanig dat de originele persing niet verloren kon gaan.

8. Toen de originele rug behandeld. Deze was chemisch (door invloed van de zon) geheel 'verbrand' en verpulverd. Op sommige plekken zelfs helemaal zwart geworden. Waarschijnlijk door hydrolyse (door water).

9. Na verwijdering van het advertentieruggen-bord heb ik ook de soms gebroken valse ribben van strokarton eraf gestoken en er nieuwe strokartonnen ribben voor in de plaats gelijmd.

10. Nadat 9 gedroogd was, is de gehele rug aan de vleeszijde ingesmeerd met dikke PVA en op de nieuwe rug geplakt, inclusief de inslagen. Deze pasten goed om de nieuwe rug, daar had ik met de maatvoering al rekening mee gehouden.

11. Het drogen van 10 ging in een kordeerpers met pennen aan de zijkanten, waar een linnen band over en weer gespannen kan worden, want de oude rug moet goed de nieuwe kunnen volgen en vooral moet het oude leer de nieuwe valse ribben kunnen volgen, zodat er geen luchtblaasjes onder ontstaan.

12. Na goede droging van alles (het warme weer werkte goed mee) heb ik de rug bewerkt met Beri-lijm om de schilfertjes vast te zetten.

13. Nadat ook dit droog was, ben ik begonnen met het namaken van de ontbrekende klamp.
Het overnemen van het patroon was makkelijk, omdat het tamelijk plat en eenvoudig van motief en vorm was. Kwestie van een potloodwrijfsel maken en overzetten op een dikke messing plaat.
Het tegenplaatje was een recht-toe-recht-aan messing blikje van minder dikte.


14. Messingplaat uitknippen (ik had helaas geen figuurzaagjes) en in de juiste vorm vijlen. Een zeer warm karwei (daar werkte de hoge temperatuur van deze dagen tegen). Maar het is gelukt.

15. Gaatjes geboord op de juiste plaats en met een burijn de versiering erin gegraveerd.

16. Eenzelfde stuk stoelleer gebruikt om een nieuwe leren band te maken. Ook dit strookje leer is van de laklaag ontdaan om een betere hechting te krijgen.

17. Het leer tussen de messing platen m.b.v. een scalpel in vorm gesneden.

18. De klamp omgebogen om te kunnen haken aan de voorplatmuiter. Daarna het leer op maat gesneden en geschalmd, zodat het onder de originele band paste.

19. Nieuwe klamp vastgelijmd met eveneens dikke PVA onder de originele strook leer, die min of meer aan de binnenzijde ook is 'geschalmd', want het leer is hier eveneens erg pulverig.
Om de verpulvering vast te zetten heb ik ook hier Beri-lijm gebruikt.


20. Na droging van 19 is de gehele band ingesmeerd met Lederdressing van Boektotaal, om een vetting te krijgen in het uitgedroogde leer.

Tot zover mijn verhaal. Ik hoop dat het een beetje duidelijk is. Deze bijbel wil ik niet zelf houden, maar geef ik weg. Of aan de Historische Vereniging van Oudewater als deze hem wil hebben, anders aan een bijbelverzamelaar in Capelle aan den IJssel, die ik toevallig ken".

Voor en na de behandeling met de lederdressing.
Ik denk dat dit relaas van Bert over de restauratie van deze bijbel heel duidelijk is en goed als geheugensteun voor ons kan dienen als wij ook zo'n restauratie te doen hebben!

Out box
Hendrik Groen heeft Bert Nuhaan geweldig geïnspireerd met het idee van zijn 'outbox',
een doos voor het opbergen van alle belangrijke persoonlijke documenten, zodat die voor de nabestaanden direct beschikbaar zijn. Dus ontwierp Bert ook zo'n doos, bekleedde die met een mooie gecacheerde stof en plakte er een fraai leren titelschildje op. Het resultaat is een fraaie doos, die echter volgens Bert toch niet groot genoeg is. Dus wordt er nog een nieuwe ontworpen!

OUTBOX van Bert Nuhaan

Nestelringbinding met overslag
Coby raakte tijdens een workshop geïnspireerd door het werk van een cursiste en die bindwijze leek haar uitermate geschikt voor het stuk leer dat we van Bert Nuhaan hadden gekregen. Dat leer sneed ze op maat met een overslag over het voorplat.
In de rug liet ze door een schoenmaker nestelringen aanbrengen. Ze vouwde een aantal katernen en bracht er her en der illustraties en pockets in aan, zodat het een interessant verzamelboek kon worden voor kaartjes, foto's, briefjes, e.d., dus voor een 'zooitje ongeregeld' zoals Marjolein dat indertijd noemde. De katernen naaide Coby op leren bandjes, die zij daarna door de aangebrachte nestelringen in het rugdeel van het leer reeg en vastknoopte. De middelste bandjes zijn lang gelaten, zodat ze als sluiting fungeren. Al met al dus een lijmloze binding.

Nestelringbinding van Coby
Visgraatboekje
Ik vertel over de knutseluurtjes die ik met Jopie de afgelopen weken doorgebracht heb. Op pinterest kwamen we een verhaal tegen over een visgraatboekje, een ontwerp van Hedi Kyle, waar inmiddels allerlei variaties op uitgewerkt zijn. Wij zijn met de beschrijving van Susan Angebranndt aan de gang gegaan, die te vinden is op haar blog: green chair press blog voor letterpress, type & the book arts.

http://www.greenchairpress.com/blog/?p=3093
en
https://makinghandmadebooks.blogspot.com/2014/12/variation-on-hedi-kyles-fishbone-fold.html

Het is een beschrijving van deze vouwtechniek in het Engels, dus met maten in inches. Wij vertaalden de inches naar centimeters, maar in feite deden we dat te krap, waardoor de visgraat minder duidelijk tevoorschijn kwam. Susan meet een halve inch af tussen de graatdelen. Wij namen slechts een centimeter, zodat de tussenstukjes kleiner werden en de visgraat iets onduidelijker.

Ik had toevallig nog een stijfselmarmer met opgedrukte visjes liggen waar ik een toepasselijk bandje van kon maken, zoals op de linker foto te zien is.
Het rechter visgraatboekje is van Jopie.

Goed voorbeeld doet goed volgen, dus gaan diverse bbc'ers aan het rillen en vouwen en ontstaat de ene visgraat na de andere, maar nu wel met tussenstukjes van 1½ cm.
Door de aangegeven maten in inches over te nemen, ben je sneller klaar dan wanneer je alle maten zelf uitrekent en maak je ook een mooie visgraat zoals Bert Nuhaan dat vandaag in praktijk bracht.

Corrìe opperde dat een vishuid ook heel toepasselijk zou zijn als band.
Wat een perfect idee.

Flat-Style Australian Reverse Piano Hinge Binding
Jopie had op pinterest ook nog een andere interessante snelle, lijmloze binding gezien en deze bindwijze direct toegepast. Katernen worden met de bergvouwen van een harmonica-strook met elkaar verbonden. In de middenvouw van de katernen worden spleten gesneden die even breed zijn als de hoogte van de harmonicastrook.
Vervolgens worden de bergvouwen stuk voor stuk door de spleten gestoken en binnen in het katern gefixeerd met een strook stevig papier die even hoog is als het katern en de breedte heeft van de doorgestoken bergvouw.

Boek van Jopie met katernen die door een harmoniocastrook verbonden worden


Anne Golden laat met tekst en foto's deze bindwijze op haar blog zien: https://makinghandmadebooks.blogspot.com/2012/12/instructions-book-structure-from.html
en vertelt dat ze zo'n exemplaar cadeau kreeg van een kennis, die het kocht op een beurs in Australië en de beschrijving en de titel ervan vond in een boek van Gwen Diehn: Live & Learn: Real Life Journals: Designing & Using Handmade Books.

Als ik dit verhaal van Jopie vertel, komt het Coby heel bekend voor en duikt zij haar atelier in om even later met een door haar gebonden boekje terug te komen, een soortgelijk exemplaar gemaakt via een beschrijving van een medeworkshopper die zo'n boekje in Berlijn in een papierwinkeltje zag liggen en bestudeerde en er door een fotopresentatie van Cristina Balbiano d'Aramengo achterkwam dat het boekje een Steckalbum was, gebonden door Nadine Werner, die het in diverse papierwinkeltjes te koop aanbiedt.

Coby heeft i.t.t. Jopie gewerkt met twee harmonicastrookjes, die bovendien één geheel vormen met het schutblad.
Boek van Coby met katernen die door harmoniocastrookjes verbonden worden

Making Handmade Books, 100+ Bindings Structures & Forms

Fem en ik hebben beiden dit boek Making Handmade Books cadeau gekregen en zijn van plan successievelijk de beschrijvingen uit te werken om zo nieuwe ideeën op te doen. Inmiddels hebben we al zeven modellen klaar. Alle modellen vouwen we van A4-papier. Het tweede beschreven model
X book with pockets leverde meteen het idee op voor een cadeauboekje.


x-book with pockets


Op de omgevouwen flappen kan tekst geschreven of geprint worden en de vakjes kunnen gevuld worden met wenskaartjes of geld of i.d. Voor het beschrijven van de flappen moet de tekst aan één kant 180° gedraaid worden om na het vouwen leesbaar te zijn.

Het ongevouwen vel ziet er dan uit zoals hieronder afgebeeld is.

Eco printen
Coby laat ons de resultaten zien van haar ecoprint-experimenten op printerpapier en aquarelpapier, maar daar zit weinig verschil in. Op beide soorten papier zijn fraaie afdrukken ontstaan. In water met een flinke scheut azijn en een roestige spijker heeft ze de pakketjes bladeren twee uur laten koken.

Coby met de eco-print-resultaten
Keith Smith Long Stitch bindingen
In mei maakten we een begin met de variatie op de langsteek die Keith Smith beschrijft bij het tweede model. Er ontstaan dan parallelle naaisteken aan kop en staart en daar dus geen v-vormige steken zoals bij het eerste model. Van die parallelle naaisteken is achteraf echter niets meer te zien als ook de ‘jas’ is aangebracht die Smith als optie voor dit model aanreikt. Wij besluiten die jas wel aan te brengen, maar het wegwerken van de uitgesneden rugdeeltjes levert heel wat moeilijkheden op, zoals in het verslag van mei ook te lezen staat.
Thuis hebben we verder ‘gefriemeld’ om de rugdeeltjes terug te vouwen en onder de jas te schuiven. Het is gelukt en Corrie, Coby en ik laten onze resultaten zien, Van het naaiwerk is dus niets meer te zien, maar in de openingen op de rug wordt wel het omslag zichtbaar waarop genaaid is.
De naaisteken zitten onder het kop- en staartdeel en onder het middenstuk.

Corrie heeft de band voor dit boek gemaakt door het bewerken van stevig papier met de sjabloontechniek.
 Coby maakte de band van een gelliprint.

Door het friemelen om die lipjes teruggestoken te krijgen onder de kop- staart- en middendelen van de jas, heb ik het omslag, waarop genaaid is en die nu zichtbaar wordt, erg beschadigd. Daarom heb ik die delen beplakt met washi-tape in de kleuren van het veelkleurige naaigaren dat ik gebruikt heb, nog te zien aan kop en staart.
Op het voorplat heb ik met clearstempels de tulpen aangebracht.

Bert Nuhaan heeft in de afgelopen weken nóg een exemplaar van het eerste deel van de Keith Smith serie ingebonden, nu volgens de beschrijving van de ‘Long Stitch with woven Spine Tab’, dus wordt er in het rugdeel een losse strook geschoven.
Bert concludeert dat deze bindwijzen niet echt zijn bindingen zijn! Toch heeft deze handleiding van Smith een prachtig beklede band gekregen van met papier en viledon (een soort vlieseline) gecacheerde glimmende tricotstof. De grijsgewolkte marmerschutbladen passen prima bij de bandbekleding.
Keith Smith, Volume 1, Non-adhesivve binding. Books without paste or glue.
opnieuw ingebonden door Bert Nuhaan.
als Long Stitch with woven Spine-Tab

De band met de kettingsteek op twee rugdelen, the Long Stitch with Chain, heeft hij ook al gemaakt, omdat hij, net als Coby dacht, dat we dat afgesproken hadden.
Beiden concluderen dat de kettingsteek niet goed te zien is op de rug, waarschijnlijk omdat de katernen te dun zijn.
Long Stitch with Chain genaaid door Bert Nuhaan Long Stitch with Chain genaaid door Coby

Jan, Bert van Zanen, Corrie en ik hebben thuis de nodige voorbereidingen getroffen, zoals katernen vouwen en persen en een omslagpapier voor de band zoeken en op maat snijden. Nu kunnen de gaatjes en spleten aangebracht worden in de katernen en het omslag en kan er genaaid gaan worden.
Het is even priegelen met het maken van de kettingsteken door iedere keer een dunne naald tijdelijk door de losse lus te steken. Maar als je eenmaal de slag te pakken hebt, vlot het werk wel.
Conclusie luidt hetzelfde als bij Bert Nuhaan en Coby: de kettingsteek is te slecht te zien op de rug, niet zoals op de afbeelding in het boek van Smith bij de beschrijving van deze band.
Boek van Bert van Zanen.
Goed te zien zijn de lussen op de rug waar de draad bij de volgende naaitoer doorgehaald moet worden om de kettingsteek te kunnen maken.

 Boek van Corrie.
Op de detailfoto van de rug hierboven is nog de naald te zien die Corrie door de lus gestoken heeft om te voorkomen dat de lus weggetrokken wordt tijdens het naaien.
Boek van Corrie.
Boek van Ine
met een gekocht gezeefdrukt linnen

Op de werkdag in augustus staat de Button-hole volgens Keith Smith op het programma.