BBC Het Oude Ambacht

Zaterdag 2 augustus 2014

Jopie heeft weer nieuwe kapitaalbandjes bestoken, die bewonderend door ons bekeken worden. Aan de hand van de beschrijving in Les Tranchefiles brodées, uitgegeven door de Bibliothèque Nationale de France, maakte ze een 15^de eeuws dubbel chevron kapitaal en kapitaaltjes uit de 12^de en 13^de eeuw met 2 en 3 kernen.

15^de eeuw

12^de en 13^deeeuw

dubbel chevron
dubbel chevron	12^de en 13^deeeuw

Tip:
In de jaren 1913 tot 1947 was Frieda Thiersch als boekbindster actief. Een uitgebreid verslag over haar leven en werk is te lezen op: http://boingboing.net/2014/06/02/hitlers-bookbinder.html:
De titel van dit verhaal luidt:
Michael Shaughnessy reports the untold story of Frieda Thiersch—and the mysteries of her life, her motives and her books.

VERVOLG VAN HET MAKEN VAN DE SCHARNIERBINDING

In het verslag van vorige maand, juli 2014, staat beschreven wie deze binding ontworpen heeft en hoe wij de voorbereidingen getroffen hebben om deze scharnierbinding te realiseren.
De boekblokken zijn genaaid en schoongesneden. De borden zijn op maat gemaakt.
Vandaag gaan we verder met de volgende handelingen: scharnierverdeling maken, ruggebord en platten bekleden, ruggebord op boekblok lijmen en boek in elkaar zetten.

Scharnierverdeling.
– Op de mal de maat meten van de kop van het bandje naar de kop van het volgend bandje.
– De helft van deze maat wordt de breedte van het scharnier.
– Teken op de mal de scharnierlijnen vanuit het hart van het bandje én vanuit de kettingsteken.
– Vanuit de kop-kettingsteek de helft van de breedte van het scharnier naar beneden aangeven.
– Vanuit de staart-kettingsteek deze maat naar boven aftekenen.

voorbeeld:

kop bandje naar kop volgend bandje = 24 mm
helft = 12 mm
uit het hart van het bandje 6 mm naar links en 6 mm naar rechts voor het scharnier
vanuit kopkettingsteek 6 mm naar onder,
vanuit staartkettingsteek 6 mm naar boven.

Dus:

Op de plaats van de bandjes en de kettingsteken komen de scharnieren op het bord.
Daartussen in de scharnieren van de rug.

Overbrengen scharnierlijnen op platten en ruggebord.
Geef op de mal met het boekblok de maat van het afgesneden boekblok aan. Daarna de bordhoogte.

– Leg de ruggebordjes naast elkaar tussen de platten
– Leg platten en ruggebordjes tegen een aanleglineaal.
– Leg de mallen links en rechts op de platten.
De mallen helpen bij het recht doortrekken van de lijnen.

– Breng de scharnierlijnen van de mallen over op de platten en de ruggebordjes.
-- Zorg dat de lijnen haaks doorgetrokken worden.
– Geef op de ruggebordjes ook de bandjes aan.

de mallen liggen rechts en links op de borden,
de ruggebordjes liggen tussen de borden,
het geheel ligt geklemd tussen vastgeklemde linialen, zodat niets kan verschuiven.

scharnierlijnen vanaf de mallen overnemen op de borden en op de ruggebordjes.

Ruggebord maken:

– Snijd uit het dikke ruggebordje de "bandjes" en bewaar deze losse bandjes, want die heb je nog nodig tijdens het bekleden en afpersen van het ruggebord.

– Lijm de overige losse delen op het andere ruggebordje.

– Waar de bandjes getekend zijn, is nu een opening te zien.

– Aan de opgeplakte delen komen de scharnieren van de rug.

– Schrijf dat op de opgeplakte delen: SR (scharnier rug).

Controleer of de bandjes van het boekblok in de uitsparingen van het ruggebord vallen, zoals op de onderstaande foto is te zien.

Kapitaal.
Aan kop en staart van de rug kan aan de binnenzijde een extra 2mm breed strookje van 1mm dik karton gelijmd worden. Nadat het bekledingsmateriaal naar binnen is geslagen, vormt dit strookje een pseudo-kapitaal.
Op onderstaande foto is dit pseudo-kapitaal als wit 'blokje' aan de kop te zien. De inslagen van de bordbekleding zijn hier nog niet afgewerkt.

I.p.v. dit strookje kan ook kapitaalband op de rug van het boekblok aangebracht worden.
Besluit je kapitaalband te gebruiken, plak dit dan nu op kop en staart van de boekrug

Rug bekleden.
De hoogtemaat voor de bekleding is hoogte ruggebord plus 2x 15 mm voor de inslagen.
De breedtemaat is 2x de breedte van het ruggebordje plus aan weerszijden 3x de diameter van de scharnierpen. De scharnierpen is gelijk aan de borddikte.
Ofwel: breedtemaat is 2x breedte rug + 6x borddikte.

Lijm de buitenkant van de rug (dus niet de kant met de uitsparingen) op de bekleding en laat dit onder bezwaar drogen om kromtrekken te voorkomen.

Na het drogen van de bekleding de inslagen zowel aan linker- als rechterkant snijden volgens de scharnier- en bandjeslijnen op het ruggebord.

de ingesneden scharnier- en bandjeslijnen

reepjes karton zijn aangebracht voor het pseudo-kapitaal en scharnier- en bandjeslijnen zijn ingesneden.

Alle delen van de inslag die géén rugscharnier vormen, strak vastlijmen tot op de helft van het ruggebord en met het vouwbeen goed vastwrijven.
Daarna het ruggebord persen, eventueel m.b.v. de weggesneden "bandjes" uit het ruggebord.

Vervolgens kop- en staartinslagen afwerken.

de flapjes voor de rugscharnieren steken uit,
de rest is tot op het midden van het ruggebord vastgelijmd.

de pseudo-kapitalen zijn bekleed.

Rugscharnieren maken.

Om de scharnieren van de rug te maken, wordt gebruik gemaakt van een scharnierpenn die een fractie dikker (± ½mm) is dan het ruggebord.

Als scharnierpen kan het beste een geplastificeerde breipen worden gebruikt.
M.b.v. siliconenspray kan de pen erg glad worden gemaakt, zodat hij gemakkelijker door de scharnieren schuift.

Begin met het middelste scharnier en breng lijm aan op de uitsparing in het ruggebord.
Leg de breipen tegen de zijkant van de rug, vouw de bekleding om de breipen tot op het midden van de rug en wrijf het goed vast op het ruggebord. Zorg dat er geen lijm op de breipen komt.
Daarna de volgende scharnieren vastplakken, naar kop en staart werkend.
Pers tenslotte het geheel af.

Jopie toont de buitenkant (links en midden) en de binnenkant (rechts) van de beklede rug.

Rugtitel.
Een eventuele rugtitel moet nu gedrukt worden.

Rug lijmen op het boekblok.
– Klem het boekblok in een pers met de rug naar boven. Zorg dat de naaibandjes vrij liggen.
– Pas het ruggebord, door de lussen heen, op de rug van het boekblok

– Smeer lijm op de rug van het boekblok tussen de bandjes.
– Zorg dat er geen lijm op de bandjes komt.
– Plak het rugggebord op de ingelijmde rug.
– Ruw bij gebruik van perkament of kunstleer het oppervlak op om een betere hechting te krijgen.
– Klem boek en rug tussen grijsbord met elastiek eromheen

– Laat de rug zo onder bezwaar goed op het boekblok drogen, met de scharnierpennen erin.

Borden bekleden en bordscharnieren maken.
De borden kunnen naar eigen idee bekleed worden:
a. hetzij in zijn geheel met hetzelfde materiaal,
b. hetzij in gedeelten met verschillende materialen.

De maat van de bekleding voor punt a:
hoogte bord plus 2x 15mm
breedte bord plus 15mm voor de voorkant en plus 20mm voor de kneepzijde.

Voor het maken van de scharnieren een scharnierpen gebruiken die iets dikker is (±½mm) dan het plat.

– Lijm de borden op de bekleding (niet andersom).
– Snijd of knip de scharnier-indeling overeenkomstig de belijning op het bord.
– De delen die géén bordscharnier vormen, strak op het bord lijmen. (foto links).
.– Daarna rondom de dikkere scharnierpen de bordscharnieren op het plat plakken, met uitzondering van de bovenste en onderste scharnierdelen, die pas afgewerkt worden als rug en bord met elkaar ver- bonden zijn. (foto rechts).
– geheel onder bezwaar laten drogen.

delen die géén bordscharnier zijn
worden strak op het bord geplakt

bordscharnieren worden om de pen
op het bord geplakt

Aantrekken van het enkele bandje.
Als de rug goed droog is, worden de scharnierpennen verwijderd.

Vervolgens wordt de lus strak om de rug getrokken: het uiteinde binnenin de lus wordt aangetrokken tot een lengte gelijk aan de rugbreedte.
Het gedeelte dat precies op de rug komt, wordt aan boven- en onderkant ingesmeerd met lijm.

Vervolgens wordt het andere uiteinde stevig aangetrokken, zodat de lus om het ruggebord zit.

Let er op dat het gedeelte dat aan de binnenkant van de rug komt, ook ingesmeerd wordt met lijm.

Daarna wordt het uiteinde dicht bij het boekblok afgeknipt.
Laat onder bezwaar drogen.

Aantrekken van de dubbele bandjes.
Nadat de rug goed droog is, wordt het bandje zo doorgetrokken, dat er ca. 25 mm aan de achterkant van het boekblok overblijft. Trek dit korte stuk van het bandje tussen de scharnierpen en de rug, snijd het af op rugbreedte en lijm het vast boven op de rug. Als dat droog is, kan het binnenste naaibandje verwijderd worden. Trek dan het lange eind tussen scharnierpen en rug door, lijm het vast boven op het andere deel, smeer op het overblijvende stuk aan beide kanten lijm en steek het terug op de plek waar het binnenste naaibandje heeft gezeten. Snijd het uitstekende deel af.
Onder bezwaar laten drogen en pas daarna de scharnierpennen verwijderen.
Vooral bij kunstleer zal dit doortrekken moeilijk zijn. Een hulpmiddel kan zijn het stijver maken van de bandjes door ze te cacheren met stevig papier en/of de einden vast te naaien aan een draad en deze draad weer in een naald te steken en zo door te trekken.

Stijfselen schutbladkaternen.
– Verwijder de morsvellen.
– Daarna de schutbladkaternen op 1ste en laatste katern stijfselen.

Platten afwerken.
Voordat het boek definitief in elkaar gezet wordt, kan er eerst een titel gedrukt worden op het voorplat.
Ook eventuele versieringen kunnen nu aangebracht worden.

Platten aan rug bevestigen met de scharnierpen.
De diameter van de scharnierpen is gelijk aan de dikte van de borden.
De lengte van de scharnierpen is gelijk aan de hoogte van de borden.
De uiteinden van de pen moeten met een vijl enigszins afgerond worden.

Schuif de scharnierdelen tegen elkaar en schuif de pen erin.
Werk daarna de bordbekleding af aan kop en staart door de inslagen om en over de scharnierpen te plakken. Laat de bekleding niet dubbel op elkaar komen, maar haal een gedeelte weg, zodat er een lipje ontstaat dat eerst over de pen gelijmd kan worden. Onderstaande tekening, gemaakt door de heren J.H. van Waert en A.P. Willems n.a.v. een cursus scharnierbinding bij Liza van Zuuren in Rotterdam in 1995, geeft een duidelijk beeld van de afwerking van de bekleding aan de rugzijde.

pen door scharnierdelen van bord en rug halen

copyright J.H. van Waert en A.P. Willems

Spiegel aanbrengen.
De binnenkant van de borden tussen de inslagen opvullen met karton ter dikte van de bekleding en onder bezwaar laten drogen.
Van hetzelfde gekleurde papier dat gebruikt is als vliegend blad in het schutbladkatern, of dat opgeplakt is aan de buitenzijde van dat katern, een spiegel snijden. De hoogte gelijk aan het boekblok houden, de breedte min 3mm.
De spiegel inlijmen en opplakken.
Onder bezwaar laten drogen.

We zijn aan het afwerken van de hoeken op de platten niet meer toegekomen. Dat wordt dus huiswerk, evenals het aanbrengen van de spiegels. Volgende maand kunnen we de gemaakte boeken laten zien.