Zaterdag 7 augustus 2010
De laatste werkdag om alweer het 6de BBC-jaar af te ronden!! Een terugblik op 6 jaar BBC laat zien dat we enorm veel boeken en bindwijzen gerealiseerd hebben.
Vandaag gaan we verder met ons vorige maand gestarte project: de springrug. Maar eerst zijn er allerlei wetenswaardigheden uit te wisselen en verhalen te vertellen.

Jopie heeft een goede tip. Ze kwam onlangs op het idee om vliesofix eens uit te proberen als cacheerstof voor zowel katoen als kunstvezel en op beide materialen heeft ze prima resultaat.
Vliesofix is een strijkbare, van een dubbelzijdige lijmlaag voorziene versteviging, die vooral gebruikt wordt bij het maken van applicaties en bij quilten. Vliesofix is geschikt voor o.a. textiel, leer, vilt, karton en kurk. Even 'googelen' en er zijn allerlei wetenswaardigheden over én verkoopadressen van vliesofix te vinden. Jopie heeft eerst de vliesofix op de achterkant van de stof gestreken. Vervolgens trok ze het beschermpapier van de vliesofix weg en streek ze patroonpapier op de 2e lijmlaag vast. De stof is nu prima gecacheerd. De moeite waard om mee te experimenteren.
zie o.a: http://www.vliesofix.com/



Jopie showt de bruine gecacheerde kunstvezelstof en het blauwe gecacheerde katoen
Een volgende tip komt van Marjolein: zelf shirting maken door een lap katoen met stijfsel, perfax of mengsel in te smeren en te laten drogen. Resultaat: een stevig stuk katoen. Ik opper dat hetzelfde effect waarschijnlijk ook te verkrijgen moet zijn door een lap katoen in de wasmachine met 'crackfree' te stijven. Dat wordt dus ook uitproberen!
Frans heeft de beschrijving van de 'gevouwen bindingen' uit Handboekbinden jrg.3, nummer 2, 2010, bestudeerd en in praktijk gebracht en laat zijn resultaten zien. Speelse boekjes die door variatie in papiersoorten voor diverse doeleinden toepasbaar zijn.


gevouwen bindingen van Frans
Ik, Ine, ben ook eindelijk klaar met de Gonet-binding en heb deze techniek toegepast op de HBU-delen 7 en 8 Het Boekblok, samen gebonden in één band.
De band is uitgevoerd in blauw en groen leer, die onder een hoek van 45 graden tegen elkaar geplakt zijn. De titel is met goudfolie gedrukt.

Gonet binding van Ine
De middag besteden we aan het springrug-project. Het boekblok hebben we thuis gesneden en rondgezet. Nu wordt de rug van het boek met een reep shirting ter breedte en hoogte van de boekrug bekleed. De shirting wordt dus van kop naar staart over de naaibanden met de kruissteken gelijmd en goed en strak vastgewreven.

shirting van kop naar staart over de rug
De platten van de springrugband bestaan uit twee op elkaar geplakte borden: het onderbord en het bovenbord, die ofwel gelijk, ofwel variërend in dikte zijn. In de diverse beschrijvingen (zie literatuurlijst aan het eind van het verslag) wordt nogal verschillend advies gegeven over de dikte van deze borden, uiteenlopend van een totale dikte van beide borden samen van 3 mm tot 6 mm.
Vroeger werden deze springrugbanden als kloeke kantoorboeken gebruikt, waar volgens zeggen op een nogal ruwe wijze mee om werd gegaan. Daarom is het begrijpelijk dat men toen het advies gaf eerder te zwaar dan te licht bord te nemen.

Nu deze binding niet meer expliciet als kantoorboek toegepast wordt, maar meer als 'sierboek', kunnen er ook dunnere borden gesneden worden. Algemeen kan gezegd worden:

hoe dikker het boek, des te dikker het bord, en hoe dikker het bord, des te breder de kneep.

De dikte van het bovenbord moet in de kneep wegvallen, want bij het opendoen van het boek mag dit bovenbord niet op de rug drukken.

Ook over de looprichting van het onderbord wordt afwijkend gedacht. In enkele beschrijvingen lezen we het advies de looprichting van dit onderbord dwars op de rug te nemen. Als verklaring wordt gegeven dat het onderbord fungeert als een hefboom en als zodanig de springrug spant bij het opendoen van het boek. Dit lijkt ons erg logisch en dus snijden wij de onderborden ook met de looprichting haaks op de rug.
Verder lezen we in les 13 van Leerstof theoretisch onderricht Binden (4e leerjaar) over het nut van de onderborden: ondersteuning van het boek tijdens het openliggen (tekening 10).
Zouden er geen onderborden gebruikt worden dan zakt het boek in de kneep weg en zakt de rug dus door (tekening 9), waardoor er geen vlakke openligging meer is.
Onderstaande tekeningen uit deze les maken dat voortreffelijk duidelijk.
tekening 9: boek zonder onderborden


tekening 10: boek met onderborden
De diverse beschrijvingen geven ook andere richtlijnen omtrent de te snijden grootte van de borden: van exact op maat tot ruim in hoogte en breedte om ze later op het boek op maat te snijden.

Wij kiezen voor onderborden van ongeveer 1½ mm dik en snijden die rondom 10 mm groter dan het boekblok. Onder het buitenste blad van het schutbladkatern (het oorvel met de brede opgeplakte shirting strook) wordt een plakvel gelegd en daarna wordt het oorvel met mengsel ingesmeerd.

plakvel onder oorvel, het buitenste blad van het schutblakatern
inlijmen van het buitenste blad van het schutbladkatern en opplakken van het onderbord
Daarna plakken we het onderbord precies gelijk langs de rug op, en aan drie zijden gelijk verdeeld.
Ook hier zijn verschillende adviezen over te lezen:
- precies gelijk langs de rug;
- een nagelbreedte uit de rug;
- 1 à 2 mm uit de rug.
Nadat de onderborden aan voor- en achterkant opgeplakt zijn, wordt het boek even geperst.

Vervolgens worden de dubbele bandjes strak en gespreid op het onderbord gelijmd. Niet alle beschrijvingen gaan trouwens uit van dubbele bandjes als naaiband. Wel wordt in alle beschrijvingen op band genaaid, alhoewel Fritz Wiese schrijft dat het boekblok ook gelumbeckt kan worden!!!

Over deze opgeplakte bandjes kan eventueel nog een stuk papier geplakt worden.

Vervolgens wordt het boek met tst of ander anti-plakpapier tussen zinken plaatjes in de pers gezet en stevig afgeperst, zodat de bandjes goed in het bord dringen. Het resultaat is een vlak onderbord.
opplakken van de naaibandjes op het onderbord
Zijn de borden niet exact op maat gemaakt vóór het opplakken op het boek, dan moet dat nu gebeuren. Dat kan bijvoorbeeld met behulp van een haakse hoek waarin nog een maatlatje geplaatst wordt om de juiste dikte voor de overstekken te creëren. Het liggende deel van de haakse hoek wordt onder het boekblok gelegd en het opstaande deel strak tegen de boeksnede, zoals op onderstaande foto's te zien is. Zo worden de drie kanten van het bord op dezelfde maat afgesneden.

op maat snijden van het onderbord m.b.v. een haakse hoek die onder en tegen het boekblok ligt

Uiteraard kan dit op maat snijden van het onderbord ook door afzetten van de maat met potloodlijnen om vervolgens het overtollige karton langs een liniaal weg te snijden

Of door de maatstreepjes van de ijzeren liniaal als maat te gebruiken en die gelijk langs de snede van het boek te leggen, zoals op onderstaande foto te zien is, om daarna langs de liniaal het teveel aan karton weg te snijden.

maatstreepjes van de ijzeren liniaal als maat voor de af te snijden bordrand

Om ruimte te maken in het onderbord voor het kapitaalband worden er aan de rugzijde uitsparingen gesneden. De meningen verschillen ook hierin weer aardig over de breedte en diepte van deze uitsparingen:
a) - een hoekje van 10 tot 15mm breed vanuit de rug aan kop en staart en daarna recht tot de snede,
b) - een hoekje van 10 tot 15mm breed vanuit de rug aan kop en staart en daarna schuin tot de snede,
c) - een hoekje van 10 tot 15mm breed vanuit de rug aan kop en staart en daarna 10mm diep in het onderbord, om daarmee te vermijden dat het onderbord later te zien is.
ad.b Tekening uit boek van Fritz Wiese

 ad.c Tekening van cursist van Jovanovic

ad.a recht hoekje uit onderbord gesneden tot aan de boeksnede
De meesten van ons kiezen voor het uitsnijden van het hoekje tot aan de boeksnede. De kans is echter groot dat het grijze randje van het onderbord later toch nog zichtbaar is, zoals te zien op de volgende foto.

onderbordrandje aan einde van het kapitaalband te zien

Om dit te voorkomen kan het randje geverfd worden met acrylinkt, of bekleed met een smal reepje gekleurd linnen.

gekleurd strookje linnen op onderbordrandje geplakt
en kapitaalband schuin naar beneden op onderbord
Daarna wordt kapitaalband opgeplakt. Het schijnt dat men vroeger speciaal voor deze boeken dubbel kapitaalband in de handel bracht. Dit is nu na te bootsen door twee kapitaalbandjes boven elkaar te plakken.
Staat in de ene beschrijving dat het kapitaal tot voorbij het uitgesneden hoekje schuin naar beneden op het onderbord geplakt wordt, staat in een andere te lezen, o.a bij Fritz Wiese, dat het kapitaalband exact in de uitsparing komt. Beide methoden proberen we uit en geven de voorkeur aan het opplakken van het kapitaalband in de uitsparing.
Als het kapitaalband tot op het onderbord geplakt wordt, dan moet dit na droging goed gedund worden omdat het anders erg veel opdikking geeft.
Overigens wordt in de 13e les Leerstof theoretisch onderricht Binden helemaal niet gesproken over aanbrengen van kapitaalband en dus ook niet over uitsnijden van hoekjes aan de rugzijde van het onderbord!
Ik (Ine) wil het effect weten van dieper uitsnijden en maak dus een uitsparing van 15 mm breed en 10 mm diep en plak het kapitaalband tot in de uitsparing, zoals op onderstaande foto te zien is.

kapitaalband in de uitsparing geplakt
het onderbord is niet te zien omdat de uitsparing voorbij de boeksnede is gesneden
De volgende stap is het aanbrengen van een basis voor de springrug. Dit gebeurt door een strook linnen, of een strook stevig shirting over de rug en een gedeelte van de onderborden te plakken. Voor de breedte van die strook wordt de rugbreedte + 2x 4cm genomen. In die strook kan al of niet een reep dun karton ter breedte van de boekrug geplakt worden.
Zie http://www.philobiblon.com/springback/index.html Spine Stiffener: figuur 9.

Van deze basisstrook wordt alleen de buitenste rand van 3cm op de onderborden vastgelijmd en wel 1cm uit de rug. Dus langs de rug blijft aan weerszijden een strook van 1cm ongelijmd.

opgeplakte basisstrook van shirting
Marjolein zwengelt hierbij een discussie aan over een esthetisch detail bij het openliggen van het boek: je ziet dan in het openliggende rugdeel de inslag van het bekledingsmateriaal en de springrugbasis. Dat vindt zij niet mooi! En we moeten haar gelijk geven.


inkijk tijdens het openliggen van de springrug
Het is een minne moeite om voor deze basis direct een gekleurd stuk linnen of shirting te nemen, in overeenstemming met de kleur van het latere omslagmateriaal. Dan vloeit de kleur van de inslag van het omslagmateriaal over in de kleur van de basis voor de springrug.
We gaan het zeker uitproberen!!!

Jopie en Bert werken supersnel en hebben al een reep witte shirting over de rug op de onderborden aangebracht. Ze kunnen dit niet meer veranderen, omdat ze ook de bovenborden al aangebracht hebben. Dus als we over een poosje het boek allemaal klaar hebben, kunnen we dit esthetische detail goed bekijken en vergelijken bij elkaars boeken.

Om een fraaie afwerking te creëren adviseert Peter Verheyen het overblijvende deel van het onderbord tot aan de opgeplakte basis op te vullen, zodat het onderbord overal egaal is. Waarom zou je deze basis dan eigenlijk niet gewoon rugbreedte plus breedte borden nemen??? Dan hoeft er niets opgevuld te worden!
Zie http://www.philobiblon.com/springback/index.html Spine Stiffener: figuur 9 t/m 11.
De opdikking die de basisstrook van shirting of linnen geeft, is overigens gering en de rand kan na droging altijd nog even geschuurd worden. Na opplakken van het bovenbord zie je echt die rand niet meer. Dus opvullen is niet strikt nodig.
Hierna worden de bovenborden in de juiste looprichting gesneden, dus parallel aan de rug. Ze zijn even hoog als de onderborden, maar in de breedte smaller, omdat ze op kneepbreedte uit de rug op het onderbord geplakt worden. Deze maat is afhankelijk van de borddikte die voor het bovenbord gebruikt wordt. Hoe dikker het boek, des te dikker het te gebruiken bord en daardoor des te breder de kneep. De dikte van het bovenbord moet in de kneep wegvallen om bij het opendoen van het boek niet op de rug te drukken en daarmee het boek uit zijn verband te trekken. Wij nemen een kneepbreedte van 15 mm en plakken de bovenborden dus 1,5 cm uit de rug op het onderbord.
Deze bovenborden worden ofwel direct op maat gesneden en opgeplakt, ofwel ruim uitgesneden en op het onderbord geplakt om na droging op de juiste maat langs het onderbord afgesneden te worden. In enkele beschrijvingen, o.a. in die van Peter Verheyen, worden deze borden pas opgeplakt nadat de rug is aangebracht. Wij kiezen voor het opplakken van de bovenborden vóór het aanbrengen van de springrug.

opgeplakte bovenborden

Volgende maand gaan we verder met het opbouwen van de springrug.

Geraadpleegde literatuur:
Vereniging tot bevordering van de vakopleiding in het Boekbinders-, Papierwaren- en Enveloppenbedrijf, Uniforme Leerstof Theoretisch Onderricht, 4e leerjaar, les 13.

Verheyen, Peter, Springback (Account) Book Binding: The English Tradition, 2004. http://www.philobiblon.com/springback-eng/index.html

Verheyen, Peter D. and Conn, Donia. The Springback: Account Book Binding'. German Style.
In The New Bookbinder, Vol 23, 2003.
http://www.philobiblon.com/springback/index.html

Verslagen van cursisten van de heer S. Jovanovic.

Wiese, Fritz, Der Bucheinband, Eine Arbeitskunde mit Werkzeichnungen, Schlütersche 1983,
pp. 284-294 Das Geschäftsbuch.

Wolper, Florian. Das Geschäftsbuch mit Sprungrücken. Online pdf, in het Duits, 2003. http://members.xoom.alice.it/buchbinden/FTD-sprungruecken.pdf