BBC Het Oude Ambacht

Verslag van zaterdag 2 september 2006

Een gedenkwaardige dag, want we bestaan als BBC nu precies 2 jaar. Jammer dat Adrie, (die helaas ziek is), Fem en Rob C. (die nog op vakantie zijn) en Hans (die zelf aan het feesten is), niet van de feestcake mee kunnen snoepen! Maar we verwelkomen vandaag wel een nieuw lid: Hanna. Frans is in de vakantie jarig geweest en trakteert eveneens, dus het is weer een ware smuldag.

Zoals gewoonlijk is er, onder het genot van heerlijke koffie, eerst veel bij te praten en wordt de tentoonstelling in het TRESOAR, het Frysk Histoarysk en Letterkundich Sintrum, in Leeuwarden onder onze aandacht gebracht. Deze tentoonstelling, nog tot 27 oktober te bekijken, is gewijd aan het werk van de belangrijkste boekbindster van de 20ste eeuw: 'In de ban van het boek, Elisabeth Menalda en het kunst-boekbinden'. De meesten van ons hebben haar boek Zelf boekbinden uit 1934 gelezen en Anton heeft voor ons allemaal een kopie gemaakt van het artikel over haar loopbaan als handboekbindster, gepubliceerd in mei 1985 in Boek en Band.

Uitvoerig spreken we verder over onze eigen tentoonstelling die in oktober in de bibliotheek van Zutphen van start zal gaan. Jopie kan diverse kapitaal-voorbeelden, die ze al op grote schaal voor de expositie gemaakt heeft, laten zien en Rob en Hanna hebben eigen werk meegenomen voor dat doel. Zij oogsten lovende woorden en bewonderende blikken voor hun prachtige boeken, gemaakt tijdens hun opleiding bij Marijke Bell-van Eerd. (zie ook laatste pagina van dit verslag)

Allerlei nieuwe ideeën worden geopperd over eventueel te exposeren werk, maar de kern van de expositie blijft toch het werk dat we als groep gemaakt hebben aan de hand van het boek van Goddijn: Westerse boekbindtechnieken van de Middeleeuwen tot heden. Voor een vervolgexpositie met 'eigen werk', waar dan ook, hebben we in ieder geval een overvloed aan materiaal!

Inmiddels heeft Anton drie, met verschillende technieken, gedriegde boeken klaar en kan hij ons het verschil laten zien in het scharnieren van de exemplaren. Bij de techniek die Goddijn beschrijft, worden de katernen eerst afzonderlijk omslingerd met naaigaren en daarna door ingeregen touw en lijm onderling verbonden. Het boek krijgt hierdoor 2 scharnierpunten: in de katernen langs de gehele rug, (foto links) en tussen de katernen op de ingeregen touwen, (foto rechts).

Door het rondzetten komt er bovendien ruimte tussen de katernen, waar lijm in kan lopen tijdens het overlijmen van de rug. Dat kan bij het openen van het boek beschadigingen veroorzaken, zoals bij dit boek ook gebeurd is, te zien op de foto rechts hieronder. Anton zet dan ook kritische kanttekeningen bij deze wijze van driegen.

scharniering in het katern scharniering tussen de katernen

Het op deze wijze gedriegde boek
Ambachten van de lage landen
wordt kritisch bekeken.

Zoals in het verslag van vorige maand te lezen was, had ik (Ine) ook 'problemen' met de driegtechniek die Goddijn aangaf, dus zal het duidelijk zijn dat Anton en ik deze techniek van driegen in ieder geval niet prefereren en dus liever werken met de techniek waarbij alle katernen aan elkaar genaaid worden.

Anton heeft de kopieën van onze bbc-websites van de afgelopen twee jaar op deze 'alle-katernen- aan-elkaar-naaiende- manier' gedriegd. Bij het inbinden heeft hij de rug opengelaten, en gewerkt met opgezette platten. Frans staat (op de foto) het boek te bekijken en kan constateren dat dit boek die tweevoudige scharniering niet heeft en dat het overlijmen van de rug ook geen papierbeschadigingen in de katernen geeft. Bovendien vinden we dat de rug veel steviger wordt, en aan de hand van het boek van Anton is te zien dat dit gedriegde boek ook heel goed opengaat.

gedriegd boek
2 jaar bbc-het oude ambacht

Hans vroeg zich vorige maand af wat er zou gebeuren als je de hele stapel katernen in één keer zou driegen, dus het geheel slechts één keer met garen zou omslingeren, nadat je de rug verlijmd hebt. Anton heeft daarom een derde boek op die manier gemaakt. Het scharnierde perfect, maar we vonden dit boek toch niet echt representatief voor de proef, omdat het vrij dun was. Dus wordt er nog een nieuw proefexemplaar gebonden!

Frans en Jaap zijn inmiddels ook via de aanwijzingen van Goddijn aan het driegen, dus maken zij aparte katernen en omslingeren die met garen. Zij kunnen de volgende keer hún ervaringen vertellen!

In een oud nummer van BBB (nr. 2, 1998) vond ik een artikel van Slaats over het driegen. In grote lijnen beschrijft hij deze techniek zoals Goddijn dat ook doet. Hij omslingert eveneens eerst ieder apart katern met garen en naait dan de omslingerde katernen op naaiband aan elkaar. Maar Slaats laat op díe plekken waar het naaiband later gaat komen een verticale kettingsteek in ieder apart katern maken.
Hanna en ik proberen 'het waarom' van deze kettingsteek te beredeneren en naaien een proefkatern met kettingsteken, ons afvragend of het geknoopte of doorgehaalde kettingsteken zouden moeten zijn. Uiteindelijk geeft dat volgens ons heel weinig verschil in resultaat. We concluderen dat deze verticale kettingsteken de exacte plaats van de naaibandjes beter aangeven en het naaien vergemakkelijken. Ik zal als proef een heel boekblok op deze manier gaan naaien.

de verticale kettingsteek

Frans heeft inmiddels boekmodel 6 en 7 klaar en vertelt hoe hij de sneden van het in perkament gebonden boek bewerkt heeft: eerst geverfd met een oplossing van bruine notenklontjes. Daarna heeft hij via een sjabloon het patroon met viltstift opgebracht en tenslotte de snede opgepoetst met bijenwas. Bij het bekleden van het boek heeft hij alleen de rug van het perkament gecacheerd, zoals Goddijn aangeeft. Zijn boek sluit wel goed, terwijl Anton hier veel problemen mee had. We concluderen dat die problemen waarschijnlijk aan de kwaliteit van het perkament liggen én aan de mate waarin het perkament strak om het boek getrokken is.

De sneden van het met leer beklede boek heeft hij met een spons gedept, ook weer met een oplossing van de bruine notenklontjes. (de notenklontjes zijn indertijd door Denninger aanbevolen en nu te koop o.a. bij Mary Koperdraat: www.kalligrafie.nl)

gebonden in leer gebonden in perkament

DIk laat het boek zien waarvan ik de sneden met miniatum van Linova bewerkt heb en daarna belegd met goud. Vorige maand hadden we gezien dat het boekblok door deze bewerking geheel verkleefd zat en dacht ik de oplossing gevonden te hebben door de snedes met een föhn te behandelen. Maar toen ik er thuis volop mee aan de slag ging, bleek ik ook met deze 'hitte-manier' de pagina's te beschadigen. Er lijken papiervezels los te komen, die een witte wolkerige neerslag geven op de snede. Dus ook dit was niet de oplossing en daarom ben ik er niet verder mee gegaan. Ik wil het probleem aan de deskundigen van Linova voorleggen. Rob daarentegen heeft helemaal geen problemen gehad nadat hij op deze manier ook de snedes van een boek bewerkt had. Hij kon het boekblok goed loswaaieren, zonder beschadigingen. We concluderen dat hier ook sprake moet zijn van verschil in kwaliteit, nu dus van papier.

Links: de witte 'pluisjes' van het papier liggen op het goud.

Rchts: het linker gedeelte van het boek is nog geheel verkleefd.

er worden groeven gevijld
in het
draaiende bamboe stokje

Anton was zeer geïnspireerd door het verhaal van Fem en mij op de vorige bijeenkomst over het kapittelstokje en is, hoe kan het ook anders, aan de slag gegaan om zo'n bladwijzer te maken.

Van een bamboe plantenstok heeft hij op de draaibank een prachtig model gemaakt en trots kan hij nu zijn resultaat laten zien, hetgeen door Jopie enthousiast geshowd wordt.
Anton heeft meerdere stokjes gedraaid, zodat een ieder van ons die wil, zo'n kapittelstokje kan maken, want voor lint en garen is ook gezorgd.
De 'kapittelkoorts' slaat toe en alle aanwezigen willen even zo'n bladwijzer maken. Dus moet Anton aan de slag aan de draaibank om meerdere stokjes te draaien, een mooie gelegenheid voor ons om te zien hoe hij van een lange bamboestok zo'n klein kapittelstokje draait.
Interessant is daarna te zien hoe iedereen op zijn eigen manier de linten bevestigt aan het stokje, al of niet met lijm, garen, kralen en knoopwerk.

het bamboestokje
wordt gepolijst en afgerond

er wordt een gat geboord
door het stokje

Henny bekijkt het gedraaide stokje (rechts) en showt links het door Frans trapsgewijs gemaakte exemplaar.

Kapittelstokjes maken


uit de hand	of met een hulpmiddel!

Hanna en Rob hebben besloten om het werken aan de boekmodellen van Goddijn op te pakken bij model 13, de Bradelband, omdat ze deze band heel graag willen maken. Misschien dat ze ooit nog eens tijd hebben de voorgaande modellen ook te gaan maken!

Marjolein heeft problemen met het leerdunnen. Dus haalt Anton zijn leerdunner en legt haar nog eens geduldig de werking van de leerdunner uit. Daarbij benadrukt hij dat je zeer regelmatig het mesje moet vernieuwen. Een scherp mes doet de helft van het werk! Marjolein gaat daarna ingespannen aan het werk en heeft de slag van het dunnen snel en met succes in de vingers.

Ook Jopie kan door de hulp van Anton verder met het vijlen van facetrandjes aan haar beslag en met het omzetten van de randen. Wat is het toch ideaal zo’n handige vakman in ons midden te hebben, want terugkijkend op 'twee jaar BBC' kunnen we concluderen dat we zeer veel van én met hem geleerd hebben in dit hele 'Goddijntraject'. Ook vandaag was het weer een uiterst vruchtbare werkdag en kunnen we thuis geïnspireerd verder werken aan de diverse projecten.

Franse band met
driedubbel kapitaal
in boekdoos.
Werk van
Rob Koch.

Gewatteerde band van Marjolein.